1977
ՊՈԵՄ
Ընդամենը երեք ամսվա կյանք ապրած քրոջս` ԱՆԺԵԼԱՅԻ հիշատակինԱ
Երբ դու հեռացար, քո՜ւյր իմ, մեզանից,
Ինձ համար դարձար
Չբացահայտված մի մութ առասպել,
Մի տխուր լեգենդ...
Եվ ես հասկացա, որ ինչ էլ լինի`
Այլևս չես գա դու մեզ տեսության:
Քո՜ւյր իմ սիրելի,
Դու չկաս թեկուզ,
Սակայն ապրո՜ւմ ես իմ էության մեջ,
Իմ ամեն տողո՜ւմ...
Դու չկա՜ս թեկուզ,
Սակայն, հավատա՜, քանի կա՜մ կյանքում,
Քանի ապրում եմ`
Կապրես նաև դո՜ւ...
Բ
...Ամռան արևի հիասքանչ բույրից
Շնչեց ու ելավ հունիսի յոթը,
Կարծես թե ելավ հնոցի միջից`
Տաք շնչառությամբ լցնելով օդը:
...Այն առավոտյան զեփյուռներ ելան,
Իմ մոտով կամաց սահելով անցան:
Արդյո՞ք ուզեցին ասել նաև ինձ,
Բայց լեզու ունե՞ն, էլ` ինչպե՞ս, և` ի՞նչ...
Դե, լա՜վ, ինչ-որ է, ես դա իմացա:
Այն զեփյուռներից ես լա՜վ հասկացա,
Թե ինչպես գյուղում ինձ քո՜ւյր է ծնվել...
Ա՜խ, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ ես ուշ իմացա...
Գ
Թռչո՜ւմ է սիրտս, թևում դեպի տուն`
Տեսնեմ ժպիտը նորեկ իմ քրոջ:
(Հոգուս մեջ մի լույս կրակ է վառվում,
Եվ այդ կրակից` մարմինս ամբողջ):
...Այնքա՜ն անուշ է լեռնային քամին,
Այնպե՜ս է բուրում իմ Ղարաբաղում,
Պատմելու բան չէ, որ այդ ձեզ պատմեմ,
Զգալու համար նախ պիտի տեսնել...
Ու մինչ կհասնեմ` այնտեղ եմ մտքով,
Իմ կապուտաչյա ծննդավայրում,
Որտեղ կապույտ է երկինքը միշտ էլ,
Որին տենչում եմ ու որին սիրում...
...Ահա, ուր-որ է` դեմս կբացվեն
Իմ սուրբ օրրանի դռները, գիտեմ,
Որ փրփրակապույտ ջրերով վազող
Թարթառի ձայնը շուտով ես լսեմ...
Դ
Այստեղ եմ արդեն` իմ սուրբ օրրանում,
Ուր լուրթ, կապտավուն երկինքն է փայլում:
Արևն է կապույտ, ջրերն են կապույտ,
Դեպ կապտակոհակ Թարթառն են վարգում:
Իսկ շուրջ-բոլորը` անտառ է միայն...
Ու թափառում եմ այդ անտառներում,
Թափառում երկար,
Առանց դադարի:
Ձորից աղմուկն է լսվում Թարթառի,
Թախանձում է, որ իրեն է՜լ նայեմ,
Թշշում է ձորում, աղմկում, լռում`
Այդ զարմանալի <<հնազանդ>> գետը...
Ու կլանվել եմ ես բնությունո՜վ,
Իմ լեռնաշխարհով, իմ սուրբ օրրանո՜վ,
Ես հմայվե՜լ եմ, ես երջանի՜կ եմ,
Որ պարփակված եմ այս անտառներով...
Ե
Իմ բնաշխարհն է, կարոտել եմ ես,
Դա հասկանում է կյանքում ամեն ոք:
Տեսնել ու փարվել, հայրենի՜ հող, քեզ`
Այդպես տենչում է կյանքում ամեն ոք:
Իմ սո՜ւրբ օրրանը...
...Պայծառ երկնքից ներքև է նայում
Մինչև աստղերը ձգված, բարձրացած
Իմ Մռավ սարը,
Ներքև է նայում, նայում ու ժպտում:
Իմ լեռնաշխա՜րհն է` այդպես վեհացած,
Նայում է նա ինձ աչքերով ծավի,
Ձմռանն` ահել է ասես ճերմակած,
Գարնանը` կայտառ, ինչպես պատանի...
Զ
Ահա՜ մեր գյուղը... Տեսե՜ք դուք նրան,
Հաճելի է շատ այստեղ ինձ համար...
Ամենուր ինձ եմ տեսնում ես կարծես,
Մանկութ օրերն իմ անցել են այստեղ...
Ահա՜ մեր գյուղը... Իր վառ երազով
Նայում է մարդկանց, նայում աշխարհին,
Կարծես իրեն է հասանել բարին,
Որ բաժանում է արդար, բոլորին...
Ահա՜ մեր տունը` աղբյուրի գլխին,
Տնից քիչ ներքև` մեր փոքրիկ այգին,
Հարազատներս են ծառերն էլ ասես,
Ասես տիրել եմ համայն աշխարհին...
...Իսկ գյուղում շա՜տ կան թովիչ աղբյուրներ,
Հիշվո՜ղ, մոռացվա՜ծ, անհաշի՜վ, անհա՜յտ...
Այդպես մեր գյուղի խոր անտառներում
Ապրո՜ւմ են նրանք:
Թեկուզ կիսավեր,
Անանուն հեռվում`
Սակայն ո՜ղջ են դեռ...
Ու հիշվում են միշտ,
Ամեն ժամ, վայրկյան...
Եվ այցելում են մարդիկ միշտ նրանց:
Է
Ահա և` տանն եմ,
Քո կողքին եմ ես, քույրի՜կ իմ, իմ լա՜վ,
Դու ծիծաղում ես, հրճվում ես անվերջ:
Իսկ երբ գրկում ու գուրգուրում եմ քեզ`
Թվում է` իմն է աշխարհը արար,
Իր վայելքներով, իր հրաշքներով...
...Ի՞նչ կա ավելի թանկ ու հաճելի,
Քան կյանքը մարդու:
Քեզ բաժին ընկա՞վ, արդյոք, գոնե` քիչ,
Փոքրի՜կ իմ քույրիկ...
Ը
Ծիծաղի՜ր, իմ լա՜վ, ծիծաղի՜ր անվերջ,
Ոչինչ չե՜մ փոխի քո ծիծաղի հետ
Ես այս աշխարհում:
Թախիծը` մի կողմ,
Դու կյանքը սիրիր կենսուրա՜խ սրտով:
Եվ միշտ հավատա`
Բարի՜ է կյանքը` իր ծով բարությամբ:
Դո՜ւ էլ միշտ բարին սիրիր աշխարհում:
...Եվ միշտ ծիծաղի՜ր: Ու անվերջ հրճվի՜ր:
Ծիծաղն է բացում մարդու ներաշխարհն
Իր հմայքների ո՜ղջ գեղեցկությամբ:
...Ծիծաղի՜ր, քույրիկ, ծիծաղի՜ր անվերջ:
Թ
Ծիծա՜ղն է հնչում փոքրիկ իմ քրոջ,
Զրնգում` ինչպես ձայնը արծաթի,
Ծիծաղը նրա` աշխա՜րհն է լցվել,
Ծիծաղո՜վ է նա աշխարհին տիրել...
Ծիծա՜ղն է հնչում, ծիծա՜ղն է զնգում,
Երկաթե ձգված զսպանակի պես,
Եվ ձայնը նրա`
Երկնի կապույտում կորչում է ասես,
Կրկին հայտնվում
Ու զնգզնգալով աշխարհը լցնում
Երգերով քնքուշ, անկեղծ, սիրելի...
Ծիծա՜ղն է հնչում...
Ծիծա՜ղն է զնգում...
Ծիծա՜ղն է վազում...
Ծիծա՜ղն է թռչում...
Ու երջանկությամբ լցվում է հոգիս,
Եվ բարի՜-բարի մի երանությամբ...
Ժ
...Բայց եկավ պահը մահվան տագնապի,
Կարկամեց քույրս` թեև քիչ առույգ,
Ինչպե՞ս, սուրբ դեմքին ծիծաղը կապտի՞,
Հեռանա` առանց <<հրաժեշտ տալո՞ւ>>...
Գնա՞: Ու երբեք էլ ետ չի՞ գալու...
-Քո՜ւյր իմ,- ասացի,- այդ ո՞ւր ես գնում...
Չլսե՞ց, լսե՞ց` ժպտաց ու... հանգավ...
Իսկ երբ նայեցի ես նրա դեմքին,
Տեսա, թե ցավը ինչպե՜ս չքացավ:
Ու թեև էլ չէր շնչում արդեն նա,
Բայց փոքրիկ դեմքին թառել էր սառած
Մի քնքո՜ւշ ժպիտ:
Ու ես զգացի,
Որ ծիծաղո՜վ է ընդառաջ վազել
Դեպ մահը դաժան,
Ծիծաղո՜վ միայն...
ԺԱ
Քո գերեզմանին
Չեմ թափել երբեք աղի-արտասուք,
Սակայն, հավատա՜, իմ լա՜վ, իմ փոքրի՜կ,
Սի՜րտս է թախծել քո մահվան համար,
Սի՜րտս է լացել...
...Դե՜հ, մնա՜ս բարով, իմ քնքո՜ւշ քույրիկ,
Պինդ կաց... հողի տակ հանկարծ... չմրսե՜ս...
Դե՜հ, մնա՜ս բարով...
Եվ միշտ... ծիծաղի՜ր քո... գերեզմանում:
Հանկարծ... չտխրե՜ս...
...Եվ դու ապրեցի՞ր,
Դու ի՜նչ կյանք տեսար...
ԺԲ
...Եվ դու հեռացար,
Քո՜ւյր իմ, մեզանից:
Չբացահայտված իմ անհո՜ւյս լեգենդ,
Իմ մո՜ւթ առասպել:
Ու թեև... չկա՜ս,
Թեև չե՜ս գալու այլևս,
Քույրի՜կ,
Սակայն, հավատա՜,
Որ ապրո՜ւմ ես դեռ
Ու կապրե՜ս անվերջ երազներիս մեջ...
1977, Դիլիջան-Կոճողոտ
ՊՈԵՄ
Ընդամենը երեք ամսվա կյանք ապրած քրոջս` ԱՆԺԵԼԱՅԻ հիշատակինԱ
Երբ դու հեռացար, քո՜ւյր իմ, մեզանից,
Ինձ համար դարձար
Չբացահայտված մի մութ առասպել,
Մի տխուր լեգենդ...
Եվ ես հասկացա, որ ինչ էլ լինի`
Այլևս չես գա դու մեզ տեսության:
Քո՜ւյր իմ սիրելի,
Դու չկաս թեկուզ,
Սակայն ապրո՜ւմ ես իմ էության մեջ,
Իմ ամեն տողո՜ւմ...
Դու չկա՜ս թեկուզ,
Սակայն, հավատա՜, քանի կա՜մ կյանքում,
Քանի ապրում եմ`
Կապրես նաև դո՜ւ...
Բ
...Ամռան արևի հիասքանչ բույրից
Շնչեց ու ելավ հունիսի յոթը,
Կարծես թե ելավ հնոցի միջից`
Տաք շնչառությամբ լցնելով օդը:
...Այն առավոտյան զեփյուռներ ելան,
Իմ մոտով կամաց սահելով անցան:
Արդյո՞ք ուզեցին ասել նաև ինձ,
Բայց լեզու ունե՞ն, էլ` ինչպե՞ս, և` ի՞նչ...
Դե, լա՜վ, ինչ-որ է, ես դա իմացա:
Այն զեփյուռներից ես լա՜վ հասկացա,
Թե ինչպես գյուղում ինձ քո՜ւյր է ծնվել...
Ա՜խ, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ ես ուշ իմացա...
Գ
Թռչո՜ւմ է սիրտս, թևում դեպի տուն`
Տեսնեմ ժպիտը նորեկ իմ քրոջ:
(Հոգուս մեջ մի լույս կրակ է վառվում,
Եվ այդ կրակից` մարմինս ամբողջ):
...Այնքա՜ն անուշ է լեռնային քամին,
Այնպե՜ս է բուրում իմ Ղարաբաղում,
Պատմելու բան չէ, որ այդ ձեզ պատմեմ,
Զգալու համար նախ պիտի տեսնել...
Ու մինչ կհասնեմ` այնտեղ եմ մտքով,
Իմ կապուտաչյա ծննդավայրում,
Որտեղ կապույտ է երկինքը միշտ էլ,
Որին տենչում եմ ու որին սիրում...
...Ահա, ուր-որ է` դեմս կբացվեն
Իմ սուրբ օրրանի դռները, գիտեմ,
Որ փրփրակապույտ ջրերով վազող
Թարթառի ձայնը շուտով ես լսեմ...
Դ
Այստեղ եմ արդեն` իմ սուրբ օրրանում,
Ուր լուրթ, կապտավուն երկինքն է փայլում:
Արևն է կապույտ, ջրերն են կապույտ,
Դեպ կապտակոհակ Թարթառն են վարգում:
Իսկ շուրջ-բոլորը` անտառ է միայն...
Ու թափառում եմ այդ անտառներում,
Թափառում երկար,
Առանց դադարի:
Ձորից աղմուկն է լսվում Թարթառի,
Թախանձում է, որ իրեն է՜լ նայեմ,
Թշշում է ձորում, աղմկում, լռում`
Այդ զարմանալի <<հնազանդ>> գետը...
Ու կլանվել եմ ես բնությունո՜վ,
Իմ լեռնաշխարհով, իմ սուրբ օրրանո՜վ,
Ես հմայվե՜լ եմ, ես երջանի՜կ եմ,
Որ պարփակված եմ այս անտառներով...
Ե
Իմ բնաշխարհն է, կարոտել եմ ես,
Դա հասկանում է կյանքում ամեն ոք:
Տեսնել ու փարվել, հայրենի՜ հող, քեզ`
Այդպես տենչում է կյանքում ամեն ոք:
Իմ սո՜ւրբ օրրանը...
...Պայծառ երկնքից ներքև է նայում
Մինչև աստղերը ձգված, բարձրացած
Իմ Մռավ սարը,
Ներքև է նայում, նայում ու ժպտում:
Իմ լեռնաշխա՜րհն է` այդպես վեհացած,
Նայում է նա ինձ աչքերով ծավի,
Ձմռանն` ահել է ասես ճերմակած,
Գարնանը` կայտառ, ինչպես պատանի...
Զ
Ահա՜ մեր գյուղը... Տեսե՜ք դուք նրան,
Հաճելի է շատ այստեղ ինձ համար...
Ամենուր ինձ եմ տեսնում ես կարծես,
Մանկութ օրերն իմ անցել են այստեղ...
Ահա՜ մեր գյուղը... Իր վառ երազով
Նայում է մարդկանց, նայում աշխարհին,
Կարծես իրեն է հասանել բարին,
Որ բաժանում է արդար, բոլորին...
Ահա՜ մեր տունը` աղբյուրի գլխին,
Տնից քիչ ներքև` մեր փոքրիկ այգին,
Հարազատներս են ծառերն էլ ասես,
Ասես տիրել եմ համայն աշխարհին...
...Իսկ գյուղում շա՜տ կան թովիչ աղբյուրներ,
Հիշվո՜ղ, մոռացվա՜ծ, անհաշի՜վ, անհա՜յտ...
Այդպես մեր գյուղի խոր անտառներում
Ապրո՜ւմ են նրանք:
Թեկուզ կիսավեր,
Անանուն հեռվում`
Սակայն ո՜ղջ են դեռ...
Ու հիշվում են միշտ,
Ամեն ժամ, վայրկյան...
Եվ այցելում են մարդիկ միշտ նրանց:
Է
Ահա և` տանն եմ,
Քո կողքին եմ ես, քույրի՜կ իմ, իմ լա՜վ,
Դու ծիծաղում ես, հրճվում ես անվերջ:
Իսկ երբ գրկում ու գուրգուրում եմ քեզ`
Թվում է` իմն է աշխարհը արար,
Իր վայելքներով, իր հրաշքներով...
...Ի՞նչ կա ավելի թանկ ու հաճելի,
Քան կյանքը մարդու:
Քեզ բաժին ընկա՞վ, արդյոք, գոնե` քիչ,
Փոքրի՜կ իմ քույրիկ...
Ը
Ծիծաղի՜ր, իմ լա՜վ, ծիծաղի՜ր անվերջ,
Ոչինչ չե՜մ փոխի քո ծիծաղի հետ
Ես այս աշխարհում:
Թախիծը` մի կողմ,
Դու կյանքը սիրիր կենսուրա՜խ սրտով:
Եվ միշտ հավատա`
Բարի՜ է կյանքը` իր ծով բարությամբ:
Դո՜ւ էլ միշտ բարին սիրիր աշխարհում:
...Եվ միշտ ծիծաղի՜ր: Ու անվերջ հրճվի՜ր:
Ծիծաղն է բացում մարդու ներաշխարհն
Իր հմայքների ո՜ղջ գեղեցկությամբ:
...Ծիծաղի՜ր, քույրիկ, ծիծաղի՜ր անվերջ:
Թ
Ծիծա՜ղն է հնչում փոքրիկ իմ քրոջ,
Զրնգում` ինչպես ձայնը արծաթի,
Ծիծաղը նրա` աշխա՜րհն է լցվել,
Ծիծաղո՜վ է նա աշխարհին տիրել...
Ծիծա՜ղն է հնչում, ծիծա՜ղն է զնգում,
Երկաթե ձգված զսպանակի պես,
Եվ ձայնը նրա`
Երկնի կապույտում կորչում է ասես,
Կրկին հայտնվում
Ու զնգզնգալով աշխարհը լցնում
Երգերով քնքուշ, անկեղծ, սիրելի...
Ծիծա՜ղն է հնչում...
Ծիծա՜ղն է զնգում...
Ծիծա՜ղն է վազում...
Ծիծա՜ղն է թռչում...
Ու երջանկությամբ լցվում է հոգիս,
Եվ բարի՜-բարի մի երանությամբ...
Ժ
...Բայց եկավ պահը մահվան տագնապի,
Կարկամեց քույրս` թեև քիչ առույգ,
Ինչպե՞ս, սուրբ դեմքին ծիծաղը կապտի՞,
Հեռանա` առանց <<հրաժեշտ տալո՞ւ>>...
Գնա՞: Ու երբեք էլ ետ չի՞ գալու...
-Քո՜ւյր իմ,- ասացի,- այդ ո՞ւր ես գնում...
Չլսե՞ց, լսե՞ց` ժպտաց ու... հանգավ...
Իսկ երբ նայեցի ես նրա դեմքին,
Տեսա, թե ցավը ինչպե՜ս չքացավ:
Ու թեև էլ չէր շնչում արդեն նա,
Բայց փոքրիկ դեմքին թառել էր սառած
Մի քնքո՜ւշ ժպիտ:
Ու ես զգացի,
Որ ծիծաղո՜վ է ընդառաջ վազել
Դեպ մահը դաժան,
Ծիծաղո՜վ միայն...
ԺԱ
Քո գերեզմանին
Չեմ թափել երբեք աղի-արտասուք,
Սակայն, հավատա՜, իմ լա՜վ, իմ փոքրի՜կ,
Սի՜րտս է թախծել քո մահվան համար,
Սի՜րտս է լացել...
...Դե՜հ, մնա՜ս բարով, իմ քնքո՜ւշ քույրիկ,
Պինդ կաց... հողի տակ հանկարծ... չմրսե՜ս...
Դե՜հ, մնա՜ս բարով...
Եվ միշտ... ծիծաղի՜ր քո... գերեզմանում:
Հանկարծ... չտխրե՜ս...
...Եվ դու ապրեցի՞ր,
Դու ի՜նչ կյանք տեսար...
ԺԲ
...Եվ դու հեռացար,
Քո՜ւյր իմ, մեզանից:
Չբացահայտված իմ անհո՜ւյս լեգենդ,
Իմ մո՜ւթ առասպել:
Ու թեև... չկա՜ս,
Թեև չե՜ս գալու այլևս,
Քույրի՜կ,
Սակայն, հավատա՜,
Որ ապրո՜ւմ ես դեռ
Ու կապրե՜ս անվերջ երազներիս մեջ...
1977, Դիլիջան-Կոճողոտ
